Tiến bộ mới trong điều trị Hội chứng Đại tràng kích thích

Hội chứng đại tràng kích thích (HCĐTKT) là bệnh lý hay gặp chuyên khoa tiêu hóa, chiếm khoảng 10-20% dân số hay gặp ở giới nữ. Đây là bệnh lý mãn tính, biểu hiện đau bụng và thay đổi thói quen đi tiêu với triệu chứng táo bón, tiêu chảy hoặc lúc bón lúc chảy cũng như thay đổi tính chất phân mà không có tổn thương thực thể ở đại tràng.

Đến nay gần một năm sau khi ứng dụng hướng xử trí mới được công bố từ tháng 01/2009 của Hiệp hội Chuyên khoa Tiêu hóa Hoa Kỳ, việc điều trị đạt nhiều kết quả hơn đặt biệt thể bệnh nặng nhờ hiệu quả các thuốc mới. Mặc dù đây là bệnh lý hay gặp nhất chuyên khoa tiêu hóa nhưng nguyên nhân sinh bệnh chưa được hiểu rõ nhất. Có nhiều giả thuyết  đưa ra tuy nhiên nguyên nhân gây bệnh chưa rõ ràng.Các yếu tố sau có vai trò gây ra bệnh HCĐTKT :

+ Di truyền và môi trường

+ Rối loạn vận động ống tiêu hóa

+ Tăng nhạy cảm ống tiêu hóa

+ Thay đổi về tâm lý, tâm thần kinh hay gặp bệnh nhân lo âu trầm cảm

+ Sau nhiễm trùng đường tiêu hóa

+ Cơ địa dị ứng hoặc không dung nạp thức ăn

1.  Triệu chứng chính của HCĐTKT là đau bụng và thay đổi thói quen đi cầu

- Đau bụng điển hình đau quặn bụng, mức độ đau tùy theo cơ địa mỗi người, vị trí đau có thể bất kỳ ở bụng thường vùng hố chậu trái, đau có thể tăng lên sau xúc động tình cảm căng thẳng, sau ăn hay trong thời kỳ kinh nguyệt.

- Thay đổi thói quen đi cầu là triệu chứng hay gặp giúp chẩn đoán HCĐTKT, bệnh có thể tiêu chảy, táo bón hay lúc tiêu chảy lúc táo bón.

-> Tiêu chảy trong biệu hiện bệnh lý này phân lỏng ≥ 3 lần / ngày , số lượng ít <200ml, thường xảy ra trong ngày vào buổi sang sau ăn, triệu chứng báo trước mót đi tiêu nhiều và cảm giác đi tiêu không trọn vẹn , khoãng ½ số bệnh nhân HCĐTKT kèm tiêu phân nhầy, tiêu chảy nhiều lần trong đêm không xuật hiện trong bệnh lý này, chúng ta tìm nguyên nhân khác gây triệu chứng này

-> Táo bón khi tiêu <3 lần trong tuần phân thường cứng dạng cục nhỏ, kèm mót rặn.

- Các triệu chứng khác: chứng bụng, đầy hơi,  ăn mau no, lo âu trầm cảm

2. Về chẩn đoán: Để chẩn đoán chính xác bệnh lý này phải loại trừ bệnh lý thực thể có triệu chứng tương tự và dựa vào tiêu chuẩn chẩn đoán ROME II được thống nhất từ năm 2006, tùy thể lâm sàng triệu chứng nào nổi bật:

- Triệu chứng nổi bật là đau bụng: tùy vị trí đau thượng vị, quanh rốn hay hạ vị,cần loại trừ bệnh lý đường mật, viêm loét dạ dày tá tràng, ung thư dạ dày tụy, bệnh túi thừa, bệnh viêm loét đại tràng, thiếu máu mạc treo..

- Triệu chứng nổi bật là táo bón: cần loại trừ táo bón do bệnh lý nội tiết suy giáp, suy cận giáp, tiểu đường , bệnh lý u đại tràng và các nuyên nhân do thuốc trầm cảm, chống động kinh, ức chế calcium, thuốc tăng huyết áp, chống tiết choline.

- Triệu chưng nổi bật là tiêu chảy: cần loại bệnh lý thiếu men lactase, bệnh celiac sprue, cường giáp, tiêu chảy nhiểm trùng, ký sinh trùng, viêm loét đại tràng và lạm dụng thuốc nhuận tràng

3. Về điều trị

- Việc điều trị tùy thuộc mức độ nặng hay nhẹ, thể lâm sàng của bệnh triệu chứng nào nỗi bật tiêu chảy, táo bón, đau bụng nhiều hay thể táo bón kèm tiêu chảy cũng như có biểu hiện trầm cảm, rối loạn lo âu, căng thẳng…

- Điều trị cần phối hợp giải thích trấn an cho bệnh nhân, thay đổi chế độ ăn, lối sống, giảm stress căng thẳng và phối hợp thuốc.

+ Chế độ ăn nên ngưng sữa, kem, yogurt, phô mai 2 tuần trong trường hợp nghi ngờ không dung nạp lactose, sử dụng lại tùy vào triệu chứng trong khi theo dõi bệnh nhân. Chú ý khi ngưng sữa uống thêm calcium và vitamin D.

+ Tránh ăn thực phẩm chứa đậu, các loại cải, cà rốt, hành tỏi và các loại trái cây như bơm, lê, nho, táo, mận khi bị chướng hơi đầy bụng

+ Tăng cường chất xơ: được chứng minh có hiệu quả giảm triệu chứng trong HCĐTKT  Khi bổ sung nhóm chất xơ tạo khối Psyllium

- Giảm stress, căng thẳng, tránh lo âu bằng liệu pháp tâm lý, thôi miên, thư giản, yoga,  kèm theo thuốc chống trầm cảm, chống lo âu tùy theo mức độ triệu chứng bệnh nhân.

- Việc dung thuốc  thường dùng cho bệnh thể trung bình và nặng.

+ Khi bệnh đau bụng nhiều, có thể sử dụng các nhóm thuốc sau:

-> Thuốc dãn cơ: :Hyoscyamine, Dicyclomine hoặc Methscopolamine

-> Thuốc chống trầm cảm 3 vòng: Nortriptyline, desipramine, imipramine, Amitrytiline

-> Thuốc chống trầm cảm ức chế tái hấp thu serotonine chọn lọc: Sertraline, citalopram, paroxetine, Fluoxetine

+ Đối với bệnh nhân tiêu chảy:

-> Lopamide, cholestyramine

-> Chất đối kháng 5HT3: Alosetron

-> Kháng sinh không hấp thu chỉ tác dụng ở ruột:Rifaximin

+ Khi bệnh táo bón:

-> Chất hoạt hoá kênh C-2 chloride chọn lọc: Lubiprostone

-> Thuốc chống trầm cảm ức chế tái hấp thu serotonine chọn lọc: Sertraline, citalopram, paroxetine, Fluoxetine

-> Trường hợp bệnh rối loạn lo âu dung thêm thuốc nhóm chống lo âu

-> Men vi sinh ban đầu hiệu quả trong một số bệnh nhân HCĐTKT tuy nhiên còn đang nghiên cứu thêm

Tóm lại

- HCĐTKT là một rối loạn chức năng của đại tràng, tuy không phải là bệnh nguy hiểm chết người nhưng gây  phiền toái cho bệnh nhân và ảnh hưởng chất lượng cuộc sống của người bệnh.

- Trước khi chẩn đoán HCĐTKT cần loại trừ bệnh lý thực thể nhất ở người lớn tuổi.

- Do sinh bệnh học của bệnh này do nhiều nguyên nhân, do bệnh cảnh lâm sàng đa dạng, các triệu chứng đan xen lẩn nhaunên hiệu quả các phuơng pháp điều trị phần nào còn hạn chế.

Ths.BS. BÙI QUANG ĐI

Chuyên khoa Tiêu hóa – BV Hoàn Mỹ Sài Gòn

Tham khảo: Current medical diagnosis treatment 2010